Rồi đầu tiên chúng ta phải mô tả tại sao 2 cái này có sự khác biệt và cái convention (quy ước - convention) nào đã tạo ra cái khác biệt này trong hệ thống. Đầu tiên là USD Bank, muốn mua USD hay nói chung là chứng từ đi thì cần chứng minh mục đích, tất cả các mục đích mua trong hệ thống không dùng để out-flow (dòng tiền ra ngoài - outflow) thì đều không được tức là mua phải có chứng từ thanh toán, đi tiền. Du lịch thì cần có visa... Còn USD chợ đen thì sao, đương nhiên là có được cầm USD tiền mặt, cầm USDT (Tether - Stablecoin gắn với USD) nên USD ngoài sẽ có một thị trường riêng, nó sẽ bán USD mà không yêu cầu quá nhiều về mục đích. Mặc dù chúng có liên thông (tý nữa sẽ nói) nhưng nhìn chung là market này tách biệt. Mua USD nhằm mục đích dự trữ, hoặc mua bán USDT nhìn chung là out-system.

Gần đây thì Gap Bank - Chợ Đen ngày càng cao: Bank hiện tại 26.118-26.358 còn Chợ đen đã là 27.700-27.850. Tức là hoàn toàn nếu mua được ở Bank mà ra chợ thì bán có Arbitrage (Chênh lệch giá - Arbitrage). Để đơn giản thì giả sử các giao dịch VND vẫn in-system thì chúng ta có USDVND (Tỷ giá Đô la Mỹ/Việt Nam Đồng) chợ đen có thể không quá ảnh hưởng tới system này (Hình 1 mô tả quá trình này). Giá USD chợ đen không phải là leading (dẫn dắt - leading) cho market. Đương nhiên nếu USD chợ đen mà tăng cao việc có một lượng USD in-system chạy ra ngoài là hoàn toàn có thể. Thế nên SBV (State Bank of Vietnam - Ngân hàng Nhà nước) mới phải sốt vó lên, nếu gap này càng lớn càng incentive (kích thích - incentive) cho quá trình này. Nên tóm lại là cần ngăn. Nhưng vấn đề nó không chỉ đơn giản mỗi chỗ đó. Nếu USD chợ đen lên ấy nó còn incentive cho một cái hành động khiến cho system đau đầu hơn, đó chính là đầu cơ USD và càng kéo dãn gap này.

Việc này diễn ra như sau:

1. Step 1: Buy USD, deposit Bank + vay VNDKhách hàng mua USD sau đó deposit (tiền gửi - deposit) vào chính Bank. Vì tiền mặt mà, mọi người được gửi chứ sao. Đương nhiên lãi suất 0%, nhưng ấy mọi người lại có thể vay ngược VND với lãi suất cực rẻ từ đây chắc chắn là 3-4% thôi là bank đã có lời rồi. Lý do tại sao. Vì ấy Bank nó cầm USD này lãi suất 0% của mọi người ấy nó đi vay VND chỉ 2% ITB (Interbank - Lãi suất liên ngân hàng) qua swap. Khoản vay này lại đảm bảo 100% nên nếu xét về mặt rủi ro thì hoàn toàn phi rủi ro. Bản thân bank mất mỗi room (phòng tín dụng - credit room), thêm tý tỷ lệ thanh khoản nữa. Cái đau đầu chút chút (có thể modify tý vì khoản này secured 100%) đó là mục đích vay, cái này thì lại không khó nếu khoản vay của bạn secured cỡ đó.
2. Step 2: Rút tiền Deposit bank khác lãi suất cao hơn.Trời mọi người thấy lãi suất kia thấp không, vậy tiếp theo thì làm gì, tiếp theo thì chúng ta deposit vào bank khác làm quả sổ ăn arbitrage chứ sao, deal này đúng là "đối ứng đổi nguồn" (đổi nguồn tài trợ - funding swap), đơn giản bạn swap tài sản USD sang VND. Trong giao dịch này nhìn chung bạn ăn 2 thứ 1 là tỷ giá tăng 2 là bạn ăn arbitrage trong giao dịch vay và giao dịch gửi kia. Nói chung giao dịch này bạn phải ăn gap kỳ hạn thôi. Nhưng nhìn chung là bạn có chút chứ nói thật USD 0% thì đúng là khổ cho bạn. Thực tế năm ngoái năm kia gì đó mình cũng tư vấn cái cấu trúc này. Luật cho thì làm thôi, cái này với doanh nghiệp nó còn dễ hơn nữa.

OK thế điều này với gap to và lãi suất VND lên ấy thì bạn lời thôi, nó incentive khá là lớn cho bạn luôn ấy. Bạn mua USD cũng chính là lo ngại mất giá VND mà. Và điều này đâm ra lại làm tỷ giá Bank giảm xuống nếu mà gap Bank - Chợ Đen càng lớn. Bạn thấy cái vòng lặp chưa: Gap Bank-Chợ đen To => Mua USD + Deposit Bank => USD trong Bank System nhiều => Tỷ giá Bank giảm + LS (Lãi suất - Interest Rate) VND tăng => Gap càng lớn.

Cái này hoàn toàn không liên quan gì tới FX Reserve (Dự trữ ngoại hối - Foreign Exchange Reserves) cả nhé, ngược lại nó còn có lợi cho FX Reserve vì tăng thêm USD in system ấy. Nhưng nó sẽ khiến hệ thống có deposit với kỳ hạn ngắn lại do việc chuyển từ VND deposit sang USD deposit và quá trình này kết hợp với mấy rule (quy định - rule) gần đây về việc chuyển khoản 500 triệu chẳng hạn thì việc cash-in-hand (tiền mặt trong tay) cao lại càng khiến LS VND tăng. ( Hình 2 mô tả quá trình này )

Tổng hòa của việc này nó đúng là mớ bòng bong, vì USD có incentive bị leak (rò rỉ - leak) khỏi system do gap cao lại quay trở lại nếu deposit và lại làm giảm USDVND System nếu action (hành động - action) trên diễn ra. Nên tóm của tóm thì mọi người có thể thấy luôn: Tỷ giá USDVND interbank nói chung là ổn định từ khi gap swap cao (2.0 ON - Overnight) thì tỷ giá cũng giảm được gần 100 pips nhưng tỷ giá USDVND chợ đen thì vời vợi. => Có USD từ Black market chảy ngược vào System ấy chứ. Mặc dù cũng phải kể chuyện LS VND cao nữa.

Thôi tóm lại cả cái mớ lằng nhằng này của SBV cũng tới từ cái chính sách có phần phi thị trường khi LS USD TT1 = 0, và chính sách tiền tệ thiên về Endogenous MS (Cung tiền nội sinh - Endogenous Money Supply). Trong system mới khi mà việc "đối ứng đổi nguồn" có thể diễn ra cả trong Shadow Bank (Ngân hàng bóng tối) thì nói thật là những biện pháp hành chính càng trở nên kém hiệu quả. Và vì dễ đối ứng nên tầm quan trọng của Swap càng lớn.